Çevre Kirliliğinin Temelleri ve Kontrol Esasları; Ahmet Samsunlu, Gökhan Ekrem Üstün
Doğanın korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi adına hizmetler verenler ile sahip olduğumuz kaynakların, gelecek nesillerin mirası olduğu bilinciyle hareket edenleri anarak, bu yolda gayret gösteren ve mücadele eden herkese bu kitabı ithaf ediyoruz.
Prof. Dr. Ahmet SAMSUNLU Prof. Dr. Gökhan Ekrem ÜSTÜN
İSTANBUL 2018
ÖNSÖZ
Kalkınmış toplumlarda 20. yüzyılda yeni bir ilgi alanı doğmaya başlamıştır. Bu kitap, çevre ile ilgili birçok alandan çevre kirliliğinin temelleri ve kontrol esaslarını ele almaktadır.
Çevre sorunları yalnız bu yüzyılın ortaya çıkardığı bir kavram olmayıp daha önceleri de mevcut olmasına rağmen dünya nüfusunun ve endüstrileşmenin bugünkü boyutlarda olmaması nedeniyle insan yaşamında günümüzdeki kadar etkili olmamıştır. Son yüz yılda teknolojik gelişmeler, sanayileşme, nüfus artışı ve insanoğlunun her gün artan ihtiyaçları ekolojik problemlerin doğmasına ve dünyamızın sularının, havasının ve diğer tüm çevresel değerlerinin kirlenmesine sebep olmaktadır. Çevre kirliliğinin, bugün en çok tartışılan ve dünyayı yaşanmaz hale getiren küresel ısınma olayı, birçok doğal felaketin sebebidir. İklimin değişmesi, olağan dışı iklimsel olaylar, her gün yenileri ortaya çıkan potansiyel kirleticiler ve çevre kirliliği vakaları olası sorunların üstesinden gelinmesinde Çevre Mühendislerine duyulan ihtiyacı daha da artırmaktadır.
Bu kitap kapsamında ekosistem ve insan ilişkileri, çevre mühendisliğinin nasıl doğduğu ve çalışma alanları açıklanmıştır. Çevre kirliliğinin nedenleri ve tarihsel gelişimi incelenmiştir. İçme suyu temini ve arıtımı ile hava kirliliği, atık su kirliliği, katı atıklar, tehlikeli atıklar, toprak kirliliği, gürültü, enerji kaynakları, uzaktan algılama, çevresel etki değerlendirme ve çevre yatırımlarının finansmanı ile yeşil alanlar, tarihi ve kültürel miras konularında genel bilgiler verilmiştir.
Bölgesel ve küresel ölçekli yaşanan çevre kirliliği vakaları ile çevre kirliliği kontrolü için uygulanabilecek yöntemler ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Kitabın son kısmında ise mühendislik için önemli olan boyut ve birim konuları anlatılmıştır. Kitapta ulusal ve uluslararası birçok kaynaktan istifade edilmiştir.
İstanbul, 2018
Prof. Dr. Ahmet SAMSUNLU Prof. Dr. Gökhan Ekrem ÜSTÜN
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1. EKOSİSTEM…………………………………………………….1
1.1. EKOSİSTEM NEDİR?................................................................................1
1.1.1. Üreticiler…………………………………………………………...2
1.1.2. Tüketiciler………………………………………………………….2
1.1.3. Ayrıştırıcılar………………………………………………………..3
1.2. EKOSİSTEMİN İŞLEVLERİ……………………………………………..5
1.2.1. Enerji Akımı………………………………………………….……5
1.2.2. Kimyasal Madde Döngüleri……………………………….…….....7
1.2.2.1. Karbon Döngüsü………………………………………….8
1.2.2.2. Azot Döngüsü……………………………………………..10
1.2.2.3. Fosfor Döngüsü…………………………………………...11
1.2.3. Canlılar ve Çevre …………………………………………...……..13
1.2.3.1. Fiziksel Çevre (Abiyotik Faktörler)………….…………13
1.2.3.2. Biyolojik Çevre (Biyotik Faktörler)………………………13
1.2.4. Populasyon Denetimleri………………………………………….13
1.3. EKOSİSTEMLERDE CANLILAR ARASI İLİŞKİLER…………………14
1.3.1. Ortak Yaşam Tipleri……………………………………………...14
1.4. İNSAN DOĞA İLİŞKİLERİ………..……………………..………………15
1.5. EKOLOJİK SÜREÇLERLE İLGİLİ ÖRNEK….…………………………17
KAYNAKLAR…………………………………………………………………18
BÖLÜM 2. ÇEVRE VE MÜHENDİSLİK…………………………………..19
2.1. ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ NEDEN DOĞMUŞTUR?................................19
2.2. ÇEVRE MÜHENDİSİ KİMDİR?................................................................23
2.3. ÇEVRE MÜHENDİSLERİNİN GÖREVLERİ NELERDİR?....................24
2.3.1. Su Temini ve Atık su Uzaklaştırma………………………………25
2.3.2. Su ve Atık su Arıtımı…………...………………………...………25
2.3.3. Su Kalitesi Kontrolü……………………………………………...25
2.3.4. Hava Kirlenmesi ve Kontrolü…………………………………….26
2.3.5. Katı Atıklar ve Kontrolü………………………………………….27
2.3.6. Çevre Laboratuvarları…………………………………………….28
2.3.7. Sistem İşletme…………………………………………………….28
2.3.8. Çevre Etki Değerlendirme………………………………………..28
2.3.9. Yapı………………………………………………………………28
2.3.10. Gürültü Kontrolü - Halk Sağlığı………………………………...28
2.3.11. Diğer…………………………………………………………….29
2.4. TASARIM YAPABİLMEK İÇİN BİLİNMESİ GEREKENLER………...30
KAYNAKLAR…………………………………………………………………31
BÖLÜM 3. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE ÇEVRESEL PROBLEMLER………………………………………………….33
3.1. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE ÇEVRE…………………………33
3.1.1. Küresel Ölçekte Çevresel Problemler…………………………….35
3.2. ROMA KULÜBÜ ÇALIŞMALARI………………………………………36
3.3. STOCKHOLM 1972 DÜNYA ÇEVRE VE KALKINMA KONFERANSI…………………………………………………………………37
3.4. UNEP’İN KURULUŞU…………………………………………………...37
3.5. BRUTTLAND KOMİSYONU VE ORTAK GELECEĞİMİZ RAPORU..38
3.6. RİO 1992 DÜNYA ÇEVRE VE KALKINMA KONFERANSI………….38
3.7. AVRUPA BİRLİĞİ VE ÇEVRE………………………………………….41
3.8. ULUSAL ÇEVRE STRATEJİSİ, EYLEM PLANI VE AVRUPA BİRLİĞİ ADAYLIĞI…………………………………………………………..42
3.9. TÜRKİYE’DE ÇEVRE PROBLEMLERİNİN GENEL DURUMU……...44
3.9.1. Yüzey Suları……………………………………………………...44
3.9.2. Yer altı Suları…………………………………………………...45
3.9.3. Yüzme Suları …………………………………………………….45
3.9.4. Hava Kirliliği……………………………………………………..46
3.9.5. Atıklar…………………………………………………………….46
3.9.6. Gürültü Kirliliği…………………………………………………..47
3.9.7. Erozyon…………………………………………………………...47
3.10. DÜNYADA YAŞANAN ÖNEMLİ ÇEVRE FELAKETLERİ……….....47
3.10.1. Atom Bombası…………………………………………………..47
3.10.2. Çernobil…………………………………………………………47
3.10.3. Kömür Yangınları……………………………………………….48
3.10.4. Rusya’da Aral Gölü Kirliliği……………………………………49
3.10.5. Çin’de Elektronik Atık Çöplüğü………………………………..49
3.10.6. ABD’de Marshall Adasında Nükleer Testler…………………...49
3.10.7. Macaristan'da Kızıl Zehir……………………………………….49
3.10.8. Londra’da Hava Kirliliği………………………………………..50
3.10.9. Japonya, Minamata’daki Civa Zehirlenmesi…………………50
3.10.10. Seveso Felekati………………………………………………...50
3.10.11. Sevgi Kanalı Felaketi…………………………………………..50
3.10.12. Üç Mil Adası Felaketi………………………………………….51
3.11. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME……………………………………….52
KAYNAKLAR…………………………………………………………………53
BÖLÜM 4. SU TEMİNİ VE ARITIMI……………………………………..55
4.1. SU VE ÖNEMİ……………………………………………………………55
4.2. SU ÇEVRİMİ (HİDROLOJİK DÖNGÜ)…………………………………59
4.3. SU KAYNAKLARI……………………………………………………….61
4.4. SU KALİTESİ VE SU KİRLİLİK HARİTALARI………………………..63
4.5. SU KİRLENMESİNE ÖRNEK: NEHİR KİRLENMESİ (ZEHİRLİ KİRLETİCİLER)………………………………………………………………66
4.6. GÖLLERİN KİRLENMESİ……………………………………………….66
4.7. KİRLENME İLE İLGİLİ ÖNEMLİ KONULAR…………………………69
4.7.1. Kirlenmenin Canlılar Üzerindeki Etkisi………………………….69
4.7.2. Bir Akarsuya Atık Su Deşarjının Etkisi………………….............
70 4.8. SU TEMİNİ VE ARITIMI……………………………………………...72
4.9. MERKEZİ SU DAĞITIM KONTROL – SCADA SİSTEMİ…………….77
4.10. İSTANBUL MELEN ÇAYI ÖRNEĞİ…………………………………..78
KAYNAKLAR…………………………………………………………………79
BÖLÜM 5. ATIK SU KİRLİLİĞİ…………………………………..……….81
5.1. ATIK SU NEDİR?.......................................................................................81
5.2. ATIK SULARIN ÖZELLİKLERİ………………………………………...81
5.2.1. Evsel Atık Su……………………………………………………..82
5.2.2. Endüstriyel Atık Su………………………………………………87
5.2.2.1. Soğutma Suyu…………………………………………..87
5.2.2.2. Temizlik İşlemlerinde Oluşan Atık Su………………….87
5.2.2.3. Endüstriyel Üretimden (Prosesten) Gelen Atık Su……..87
5.2.3. Sızıntı Suyu……………………………………………………….88
5.3. ATIK SULARIN UZAKLAŞTIRILMASI………………………………..88
5.3.1. Birleşik Sistem……………………………………………………90
5.3.2. Ayrık Sistem………………………………………………..…….90
5.4. ATIKSULARIN ARITILMASI…………………………………………...92
5.4.1.Birinci Kademe Arıtma…….………………………………..……96
5.4.2.İkinci Kademe Arıtma…………………………………………….97
5.4.3.Üçüncü Kademe Arıtma (İleri Arıtma)…………………………...101
5.5. ATIK SU ARITMA TESİSİ ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ...102
5.6. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ATIK SULARIN ARITILMASI………102
5.7. DENİZ KİRLİLİĞİ………………………………………………………..106
5.7.1. Atık Suyun Arıtma Alternatifleri ve Deşarj Edilen Atık Suyun Seyrelmesi………………………………………………………………109
5.7.2. İstanbul Haliç Çevre Koruma Projesi Örneği…………………….111
KAYNAKLAR…………………………………………………………………114
BÖLÜM 6. HAVA KİRLİLİĞİ……………………………………………...115
6.1. GİRİŞ……………………………………………………………………...115
6.2. HAVA KİRLİLİĞİ KAYNAKLARI……………………………………...119
6.2.1. Doğal Kaynaklar……………………………………………….…119
6.2.2. Yapay Kaynaklar…………………………………………………119
6.2.2.1. Sabit Kaynaklar…………………………………………120
6.2.2.2. Hareketli Kaynaklar…………………………………….120
6.2.3. Meteoroloji ve Hava Kirlenmesi…………………………………121
6.2.3.1. İnversiyon……………………………………………….122
6.2.3.2. Atmosferdeki Nem……………………………………...123
6.2.3.3. Alçak ve Yüksek Basınçlar (Siklon ve Antisiklonlar).…123
6.2.3.4. Düşey Doğrultudaki Hava Hareketleri………………….123
6.3. KİRLETİCİLERİN SINIFLANDIRILMASI……………………………...125
6.3.1. Gaz Kirleticiler…………………………………………………...125
6.3.2. Karbon Monoksit (CO)…………………………………………..125
6.3.3. Kükürt Oksitler (SOx)……………………………………………125
6.3.4. Azot Oksitler……………………………………………………..125
6.3.5. Karbondioksit (CO2)……………………………………………...126
6.3.6. Diğer Kirleticiler...………………………………………………..127
6.3.7. Partiküller………………………………………………………...127
6.4. HAVA KİRLİLİĞİNİN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİSİ……………………..128
6.4.1. Küresel Etkileri ………………………………………………......128
6.4.2. İnsanlar Üzerine Etkileri………………………………………….133
6.4.3. Bitkiler Üzerine Etkileri………………………………………….135
6.4.4. Hayvanlar Üzerine Etkileri……………………………………….135
6.4.5. Eşyalar Üzerine Etkileri..…………………………………………136
6.5. HAVA KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEK İÇİN ALINACAK ÖNLEMLER……136
6.5.1. Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği………...138
6.5.2. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği……….138
6.5.3. Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği.138
6.6. HAVA KİRLENMESİ KONTROLÜ……………………………………..140
6.6.1. Kaynakta Kontrol………………………………………………...140
6.6.2. Baca Gazında Kontrol……………………………………………140
6.7. İSTANBUL’DA HAVA KİRLİLİĞİ PROBLEMİ……………………….146
KAYNAKLAR…………………………………………………………………147
BÖLÜM 7. TOPRAK KİRLİLİĞİ…………………………………………..149
7.1. TOPRAK NEDİR, NEDEN ÖNEMLİDİR………………………………..149
7.2. EROZYON………………………………………………………………...150
7.3. TOPRAK KİRLENMESİ………………………………………………….152
7.3.1.Vahşi Depolama Alanları…………………………………………154
7.3.2.Tehlikeli Atıkların Toprağa Gömülmesi …………………………154
7.3.3. Arıtma Çamurlarının Dökülmesi…………………………………154
7.3.4. Atık suların Arıtılmadan Toprağa Verilmesi……………………..155
7.3.5.Kontrolsüz Kullanılan Tarım İlaçları …………………………….155
7.3.6. Suni Gübrelerin Düzensiz ve Aşırı Kullanımı……………………155
7.3.7. Havadaki Kirleticilerin Toprağa Nüfuz Etmesi…………………..156
7.3.8. Asit Yağmurları……………………………………………..........156
7.4. ANIZ YANGINLARI……………………………………………………..156
7.4.1. Çevreye Olan Etkileri…………………………………………….156
7.4.2. Toprak Özelliğine Olan Etkiler…………………………………..156
7.5. TUZLULUK……………………………………………………………….157
7.6. TOPRAK KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİ………………………………...158
7.7. TOPRAK İYİLEŞTİRME (REMEDİASYON)…………………………...160
7.8. DÜNYA’DAN VE TÜRKİYE’DEN TOPRAK KİRLİLİĞİ ÖRNEKLERİ…………………………………………………………………..162
KAYNAKLAR…………………………………………………………………163
BÖLÜM 8. KATI ATIKLAR………………………………………………...165
8.1. KATI ATIK NEDİR VE NASIL OLUŞUR?...............................................165
8.2. KATI ATIK YÖNETİMİ………………………………………………….166
8.2.1. Katı Atık Kaynakları……………………………………………..168
8.2.2. Atıkların Toplanması……………………………………………..171
8.2.2.1. Çöp Toplama Metotları…………………………………172
8.2.2.2. Toplama Sistemi ve Kaplar……………………………..172
8.2.3. Katı Atıkların Taşınması…………………………………………175
8.2.3.1. Nakliye İmkanı………………………………………….175
8.2.3.2. Toplama Vasıtaları……………………………………...175
8.2.3.3. Aktarma ve Uzak Nakliye………………………………178
8.2.3.3.1. Öğütülerek Kanalizasyona Verme…………..179
8.2.3.3.2. Demiryolu ile Nakliye……………………….180
8.2.3.3.3. Gemi ile Taşıma……………………………..180
8.2.3.3.4. Vakum Tesisleri (Pnömatik Nakliye)………..180
8.2.4. Katı Atıkların Bertaraf Edilmesi………………………………….182
8.2.4.1. Düzenli Depolama………………………………………183
8.2.4.2. Yakma…………………………………………………..189
8.2.4.3. Piroliz (Isı ile Gazlaştırma)……………………………..192
8.2.4.4. Kompostlama…………………………………………...192
8.2.4.5. Anaerobik Çürütme (Biyometanizasyon).………………194
8.2.4.6. Geri Kazanım …………………………………………..195
8.3. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE KATI ATIK YÖNETİMİ……………...205
8.4. KATI ATIKLARIN BERTARAFINDA İSTANBUL ÖRNEĞİ………….207
8.4.1. Düzenli Depolama Çöp Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi….…………..210
8.4.2. Kompost ve Geri Kazanım………………………….……………211
8.4.3. Tıbbi Atıklar……………………………………………………...212
KAYNAKLAR…………………………………………………………………213
BÖLÜM 9. TEHLİKELİ ATIKLAR………………………………………..215
9.1. TEHLİKELİ ATIK NEDİR?........................................................................215
9.2. TEHLİKELİ ATIKLARIN ÇEVREYE VE İNSANA VERDİĞİ ZARARLAR…………………………………………………………………...222
9.3. ATIKLARIN KONTROL EDİLEREK DEĞERLENDİRİLMESİ……….222
9.4. TEHLİKELİ ATIKLARIN NİHAİ BERTARAF AMACIYLA TAŞINMASI…………………………………………………………………...222
9.5. TEHLİKELİ ATIKLARIN DEPOLANMASI…………………………….224
9.6. TEHLİKELİ ATIKLARIN NİHAİ BERTARAFI………………………...225
9.7. ULUSLARARASI BOYUT……………………………………………….228
9.7.1. Basel Sözleşmesi…………………………………………………228
9.7.2. Barselona Sözleşmesi ve İzmir Protokolü……………………….229
9.7.3. Rio Konferansı ve Gündem 21…………………….……………..230
9.7.4. Avrupa Birliği Direktifleri………………………………………..230
9.8. TEHLİKELİ ATIKLARIN YÖNETİMİ…………………………………..230
9.9. TEHLİKELİ ATIK BERTARAFINDA İZAYDAŞ (İZMİT ATIK VE ARTIKLARI ARITMA, YAKMA VE DEĞERLENDİRME ANONİM ŞİRKETİ) ÖRNEĞİ………………………………………………………235
9.10. TEHLİKELİ ATIKLARIN BERTARAFINDA İSTANBUL ÖRNEĞİ…238
9.10.1. Tehlikeli Atık Ön İşlem Tesisleri………………………………238
9.10.1.1. Elleçleme (Handling) Tesisi…………………………...238
9.10.1.2. Stabilizasyon/Solidifikasyon Tesisi…………………...239
9.10.1.3. Fiziksel Kimyasal Ön Arıtma Tesisi…………………..240
KAYNAKLAR…………………………………………………………………242
BÖLÜM 10. SES VE GÜRÜLTÜ……………………………………………243
10.1. SES VE GÜRÜLTÜ NEDİR ?…………………………………………...243
10.2. GÜRÜLTÜ İLE İLGİLİ FİZİKSEL ÖZELLİKLER…………………….244
10.2.1. Dalga Boyu (λ)………………………………………………….244
10.2.2. Frekans (f)……………………………………………………….244
10.2.3. Periyot (T)……………………………………………………….245
10.2.4. Genlik (Amplitüd) (A)…………………………………………..246
10.2.5. Sesin Hızı (C)…………………………………………………...246
10.2.6. Sesin Şiddeti (I)………………………………………………246
10.2.7. Ses Basıncı………………………………………………………249
10.2.8. Ses Yüksekliği Düzeyi…..………………………………………249
10.3. SESİN YAYILMASI VE GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI………………...250
10.3.1. Seslerin Doğuş Biçimlerine Göre Gürültü Kaynakları………….250
10.3.1.1. Yapı Dışı Gürültüler…………………………………...251
10.3.1.2. Yapı İçi Gürültüler…………………………………….251
10.3.2. Akustik Yönden Gürültü Kaynakları……………………………252
10.3.2.1. Noktasal Gürültü Kaynakları………………………….252
10.3.2.2. Çizgisel Gürültü Kaynakları …………………………..253
10.3.2.3. Alansal (Düzlemsel) Gürültü Kaynakları……………...254
10.4. SESİN YAYILMASINDA METEOROLOJİK FAKTÖRLERİN ETKİSİ, GÜRÜLTÜ AZALTICI VE ARTIRICI ETMENLER……………….254
10.5. GÜRÜLTÜNÜN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ………..257
10.6. ÇEVRE GÜRÜLTÜSÜ ÖLÇÜMÜ……………………………………...260
10.7. GÜRÜLTÜ KONTROLÜ………………………………………………..260
10.7.1. Gürültünün Kaynağında Azaltılması…………………………261
10.7.2. Gürültünün Maruz Kalanlara Ulaşmasının Engellenmesi………261
10.7.2.1. Ağaçlandırma ve Bitkilendirme……………………….261
10.7.2.2. Toprak Tümsek Yapılması…………………………….262
10.7.2.3. Ses Duvarları (Bariyer) İnşası…………………………263
10.7.2.4. Tüneller İnşa Edilmesi, Paneller ve Ses Geçirmeyen Odalar Yapılması………………………………………………...264
10.8. GÜRÜLTÜ KRİTERLERİ………………………………………………265
10.9. GÜRÜLTÜ HARİTALARI VE ATATÜRK HAVALİMANI ÖRNEĞİ………………………………………………………………………..266
10.9.1. Atatürk Havalimanı Örneği……………………………………..266
KAYNAKLAR…………………………………………………………………269
BÖLÜM 11. ENERJİ…………………………………………………………271
11.1. GİRİŞ…………………………………………………………………….271
11.2. ENERJİ KAYNAKLARI……………………………………………...…275
11.2.1. Yenilenebilir Enerji Kaynakları…………………………………276
11.2.1.1. Güneş Enerjisi…………………………………………276
11.2.1.2. Hidrolik Enerji…………………………………………277
11.2.1.3. Rüzgâr Enerjisi………………………………………...277
11.2.1.4. Jeotermal Enerji………………………………………..278
11.2.1.5. Biyokütle………………………………………………279
11.3. YENİLENEMEZ ENERJİ KAYNAKLARI……………………………..279
11.3.1. Kömür, Linyit vb. Maddelerden Elde Edilen Enerji……………280
11.3.2. Doğal Gaz.……………………………………………………...280
11.3.3. Petrol…………………………………………………………….281
11.3.4. Nükleer Enerji…………………………………………………...282
11.4. ENERJİ VE ÇEVRE……………………………………………………..283
11.5. ATIKLARIN ENERJİ POTANSİYELİ………………………………….285
KAYNAKLAR…………………………………………………………………287
BÖLÜM 12. UZAKTAN ALGILAMA………...……………………………289
12.1. GİRİŞ…………………………………………………………………….289
12.2. BÖLGE PLANLAMADA UZAKTAN ALGILAMANIN ÖNEMİ……..292
12.3. KENTSEL ALANLARIN UZAYDAN İNCELENMESİ……………….293
12.4. UZAKTAN ALGILAMANIN YEŞİL ALAN TESPİTİNDE
KULLANIMI…………………………………………………………………..293
12.5. UZAKTAN ALGILAMANIN BELEDİYECİLİKTE KULLANIMI…...294
12.6. UZAKTAN ALGILAMANIN KAÇAK YAPI KONTROLÜNDE
KULLANIMI………………………………………………..............................295
12.7. SONUÇ…………………………………………………………………..295
KAYNAKLAR…………………………………………………………………296
BÖLÜM 13. ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME (ÇED)…………….297
13.1. GİRİŞ…………………………………………………………………….297
13.2. ÇED SÜRECİ…………………………………………………………….301
13.2.1. Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamında Olup Olmadığının Değerlendirilmesi……………………………………………………….301
13.2.2. Seçme-Eleme Kriterleri Uygulama Yöntemi (Ek 2 Listesine Tabi Projeler)………………………………………….………..............301
13.2.3. ÇED Sürecinin Başlatılması ve Komisyon Teşkili (Ek 1 Listesine Tabi Projeler ve ÇED Gerekli Kararı Alınan Faaliyetler)……301
13.2.4. Halkın Katılımı Toplantısı……………………………………...302
13.2.5. Kapsam ve Özel Format Belirleme……………………………..302
13.2.6. ÇED Raporu Hazırlama ve Uygunluk İncelemesi……………...302
13.2.7. ÇED İnceleme ve Değerlendirme………………………………302
13.2.8. Karar Verme…………………………………………………….302
13.2.9. İzleme ve Kontrol………………………………………………303
13.3. ÇED YÖNTEMLERİ……………………………….……………………303
13.3.1. Kontrol Listeleri Yöntemi………………………………………303
13.3.2. Matrisler…………………………………………………………304
13.3.3. Ağ Yöntemi……………………………………………………..304
13.4. ÇED RAPORUNUN ÖZELLİKLERİ…………………………………...306
KAYNAKLAR…………………………………………………………………308
BÖLÜM 14. ÇEVRE YATIRIMLARININ FİNANSMANI……………….309
14.1. GİRİŞ…………………………………………………………………….309
14.2. MERKEZİ İDARE BÜTÇESİ…………………………………………...310
14.3. YEREL İDARE BÜTÇESİ………………………………………………310
14.4. İLLER BANKASI KREDİLERİ…………………………………………311
14.5. ULUSLARARASI FİNANS KURULUŞLARINDAN SAĞLANAN KREDİLER…………………………………………………………………….312
14.6 AB FONLARINDAN SAĞLANAN HİBE KAYNAKLAR……………..312
KAYNAKLAR…………………………………………………………………315
BÖLÜM 15. YEŞİL ALANLAR……………………………………………..317
15.1. GİRİŞ…………………………………………………………………….317
KAYNAKLAR…………………………………………………………………320
BÖLÜM 16. TARİHİ VE KÜLTÜREL MİRAS……………………………321
16.1. GİRİŞ…………………………………………………………………….321
16.2. SONUÇ…………………………………………………………………..323
KAYNAKLAR…………………………………………………………………324
BÖLÜM 17. BOYUT VE BİRİM…………………………………………….325
17.1. YOĞUNLUK…..………………………………………………………...325
17.2. KONSANTRASYON BİRİMLERİ……………………………………...326
17.3. YÜZDE (%) BİLEŞİM…………………………………………………..326
17.4. DEBİ…………………………………………...…………………………327
17.5. BEKLETME (ALIKONMA) SÜRESİ ………….………………………327
17.6.KİMYASAL MADDELERİN TANIMLANMASI………….…………..328
KAYNAKLAR…………………………………………………………………328